Romuald Rosiński

Miejsca kaźni Polaków na Krajnie w czasie II wojny światowej

 

Miejscowość
Dane

Białośliwie - obóz karny
Obóz karny przeciętnie dla 120 więźniów. [1] Na miejscowym cmentarzu mogiła zamordowanych w 1939 r. w Dworzakowie 12 Polaków.[2]

Górka  Klasztorna
Obóz dla duchowieństwa (duchownych wymordowano 11.11.1939 r. w Paterku),[3] później dla ludności cywilnej

z terenu  Łobżenicy. Czynny do połowy listopada 1939 r. 15.11.1939 r. rozstrzelano 33 Żydów i 3 Polaków.[4]

Grabówno

Od września do połowy października więziono kilkuset Pola­ków. „Niektórzy więźniowie zostali wywiezieni przez gestapo w Pile. Wszelki ślad po nich zaginął”.[5]

Karolewo    
Obóz zagłady. Jednorazowo 350-600 więźniów. Zlikwido­wany 12 grudnia 1939 r. Podczas ekshumacji w 1945 roku wydobyto zwłoki 962 Polaków.[6] Podczas ekshumacji w czerwcu 1946 roku wydobyto 1781 zwłok.[7]  Liczbę zamordo­wanych w 1939 r. określa się na 8-10 tys. Polaków z powia­tów Bydgoszcz, Chojnice, Kościerzyna, Sępólno, Tuchola i Wyrzysk. Na miejscu kaźni znajduje się cmentarz i mauzo­leum.[8] 

Kijaszkowo
Zastrzeleni przez SS dwaj mieszkańcy Kijaszkowa.[9]

Komierowo
W październiku i listopadzie rozstrzelanych 5 Polaków.[10] W październiku i listopadzie 1939 r. więziona „większa ilość Polaków”.[11]

Lipka
Obóz przejściowy dla jeńców cywilnych, zlikwidowany jesie­nią 1939 r. Jednorazowo ok. 500 więźniów. [12]

Łobżonka

 

 

 

 

 
„Las w Łobżonce był miejscem masowych rozstrzeliwań Po­laków w 1939 r. Zwłoki zamordowanych ekshumowano i przeniesiono po wyzwoleniu na cmentarz parafialny w Łob­żenicy.”[13] W dwóch masowych egzekucjach zamordowano 30 osób.[14]

 

Mrocza
Jesienią 1939 r. zamordowano 20 Polaków. W dniach 21-23 stycznia 1945 r. - 22 osoby.[15] Po wyzwoleniu ciała ekshumo­wano i pochowano w 13 grobach na nowym cmentarzu para­fialnym. Wg Z. Drwęckiego Polaków rozstrzelanych w 1939r. było 18 (wieś k. Słupówka), w 1945 r. - także 18 (las k. Więc­borka)[16]. W tym dokumencie oraz w pracy Cz. Czubryta Bor­kowskiego[17] jako sprawcy drugiego mordu podani są żołnie­rze łotewskiego oddziału SS. Zawarta jest też informa­cja o 4 żołnierzach polskich poległych podczas wyzwalania Mroczy w 1945 r. i pochowanych we wspólnej mogile na no­wym cmentarzu  parafialnym. 

Nakło
W zbiorowej mogile spoczywają szczątki 369 Polaków za­mordowanych jesienią 1939 r. w Paterku, Polichnie i Nakle.[18]

Nieżychowo
Na początku listopada 1939 r. zastrzelony 19-letni mieszka­niec Nieżychowa.[19]

Paterek
Zamordowanych 218 Polaków. Podczas ekshumacji (3-8 lipca 1945 r.) w 13 zbiorowych mogiłach rozpoznano 71 zwłok.[20] 

Polichno
Zamordowanych 20[21]  lub  25[22] Polaków.

Potulice - obóz karny
Jednorazowo dla 7000 więźniów. Od sierpnia 1941 r. do 23 stycznia - 25 tys. więźniów. Wg danych niemieckich zmarło tu 1291 osób.[23]

Radzicz
„W ostatnich dniach września 1939 r. miejscowi hitlerowcy zamordowali w piaśnicy za wsią Radzicz jednego mieszkańca wio­ski.”[24]

Radzim - obóz zagłady
Jednorazowo ponad 400 więźniów. Więźniów sprowadzano z zakładu św. Anny w Kamieniu - głównie inteligencję krajeń­ską. Podczas ekshumacji w 1945 r. wydobyto ok. 300 zwłok.[25] Liczbę wymordowanych określa się na ok. 5 tys. z powiatów bydgoskiego, kartuskiego, kościerzyńskiego, sępo­leńskiego, tucholskiego,[26] także z warszawskiego.[27] W 1944 r. urucho­miono polowe krematorium.

Sadki

 
We wrześniu 1939 r. zamordowanych ponad 80  Polaków - mieszkańców Sadek i okolicy. Po wojnie zwłoki ekshumo­wano i złożono we wspólnej mogile na miejscowym cmenta­rzu.[28]

Sadki
We wrześniu 1939 r. zamordowano ponad 80 Polaków.[29]

Sępólno
Okolice toru kolejowego Sępólno-Kamień - w egzekucjach doraźnych we wrześniu i październiku 1939 stracono kilkuna­stu Polaków. Na terenie sądu grodzkiego oraz strzelnicy sportowej  zamordowano kilkunastu Polaków.[30]

Skarpa
Zamordowanych 2 studentów polskich.[31]

Sośno
W październiku 1939 r. rozstrzelanych 6 mieszkańców So­śna.[32]

Wałdowo
Egzekucja 2 mieszkańców wioski.[33]

Witunia
Egzekucja 3 osób.[34]

Wyrzysk
Na cmentarzu ewangelickim we wrześniu 1939 r. zamordo­wanych kilkoro Polaków, w tym dwie kobiety i dziecko.[35] W jarze „Grabówka” rozstrzelanych 26 mieszkańców Wyrzyska i okolicy[36], m.in. - 2.09.1939 r. - Wacław Malicki - księgarz, drukarz i redaktor „Głosu Krajny” oraz proboszcz z Osieka- ks. Henryk Krygier (kilka dni później).[37]

Wysoka
Jesienią 1939 r. zamordowanych 19 Polaków - mieszkańców Wysokiej i okolicy.[38]

 

 



[1] Mietz. A., Pakulski J., Łobżenica, portret miasta i okolicy, op. cit., s. 291.

[2] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, Bydgoszcz 1969, s. 178.

[3] Innych księży zesłano do obozów koncentracyjnych. Jedynym księdzem katolickim, który ocalał w powiecie wyrzyskim, był proboszcz z Kosztowa, ks. Mieczysław Buławski.

[4] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 179.

[5]  Ibidem, s. 178.

[6] Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim w latach 1939-1945, op. cit., s. 193.

[7] Jastrzębski J., [w:] , Więcbork w latach II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej, op. cit., s. 86.

[8]  Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 128.

[9] Ibidem, s. 178.

[10] Ibidem, s. 128.

[11] Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim w latach 1939-1945, op. cit., s. 201.

[12] Czechowicz A., Gasztold T., Hitlerowskie prześladowania Polaków na Pomorzu Zachodnim 1939-1945. Dokumenty – relacje - wspomnienia, Koszalin 1974, s. 188-189.

[13] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 179.

[14] Mietz A. Pakulski J., Łobżenica, portret miasta i okolicy, op. cit., s. 294.

[15] Perlińska A., [w:]  Czas przełomów 1919-1956, [w:] Mrocza. Z dziejów miasta i gminy, op. cit., s. 113-117.

[16] Drwęcki Z, Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit.,  s. 179.

[17] Czubryt-Borkowski Cz., Michasiewicz J., Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939-1945, Warszawa 1988, s. 85.

[18] Ibidem, s. 86.

[19] Drwęcki Z, Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 180.

[20] Perlińska A., [w:], Nakło w latach 1939-1945, [w:] Nakło nad Notecią. Dzieje miasta i okolicy, op. cit., s. 283-288.

[21] Ibidem, s. 289.

[22] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 180.

[23] Janicki L., Okupacyjne dzieje Wyrzyska, [w:] Dzieje Wyrzyska, op. cit., s. 203.

[24] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 180.

[25] Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim w latach 1939-1945, [w:] Dzieje Sępólna i powiatu, op. cit., s. 193.

[26] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 128.

[27] Czubryt-Borkowski, Cz., Michasiewicz J., J., Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939-1945, op. cit., s. 84.

[28] Drwęcki Z, Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 181.

[29] Ibidem, s. 181.

[30] Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim w latach 1939-1945, [w:] Dzieje Sępólna i powiatu, op. cit., s. 200.

[31] Drwęcki Z, Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 129.

[32] Ibidem, s. 129.

[33] Buława J., Okupacja hitlerowska w powiecie sępoleńskim w latach 1939-1945, [w:] Dzieje Sępólna i powiatu, op. cit., s. 200.

[34] Ibidem, s. 200.

[35] Janicki L., Okupacyjne dzieje Wyrzyska, [w:] Dzieje Wyrzyska, op. cit., s. 197.

[36] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 181.

[37] Janicki L., Okupacyjne dzieje Wyrzyska, [w:] Dzieje Wyrzyska, op. cit., s. 196.

[38] Drwęcki Z., Miejsca walki i męczeństwa w województwie bydgoskim, op. cit., s. 181.