§ 1. Celem Towarzystwa Tomasza Zana jest rozbudzanie i pielęgnowanie w młodzieży miłości i poczucia głębokiego obowiązku względem ojczyzny, danie jej w usługi ludzi gorących, ofiarnych, gotowych do niestrudzonej pracy obywatelskiej i w razie potrzeby do świętej walki orężnej o niepodległość Polski.

 

§ 2. W zakres działalności i zadań TTZ. wchodzi:

a)      kształcenie się w duchu narodowym przez dokładne poznawanie i pogłębianie rzeczy polskich, z którymi nas szkoła zaborcza nie zapoznaje lub które nam w fałszywym przedstawia świetle, a które każdemu Polakowi są niezbędne,

b)      wyrabianie zrozumienia sprawy polskiej (tj. znajomość obecnego jej położenia oraz rozbudzenia wiary w lepszą przyszłość),

c)      rozwijanie ducha solidarności i karności oraz poświęcenia dla sprawy, ciągłe rozbudzanie uczuć i myśli moralnych, stworzenie charakteru prawego, wzniosłego, niezłomnego,

d)      wywieranie na otoczenie wpływu w duchu T.T.Z. słowem i czynem, i poczucie godności narodowej wobec obcych i swoich.

e)      wpajanie zasad żołnierza polskiego.

 

II Ustrój

§ 3. TTZ składa się z 3 stopni: 1. Promienistych, 2. Filaretów, 3. Filomatów.

 

Promieniści:

§ 4. Zadaniem stopnia przedwstępnego Promienistych jest uświadamianie odrębności duszy polskiej, wyrwanie jej spod wpływu germanizacyjnego i rozbudzanie uczuć i pragnień narodowych oraz chęci do gorliwego zajęcia się sprawami polskimi.

 

§ 5. Promienistymi mogą być uczniowie Quart i Niższej Tercji oraz nienadający się do wyższych stopni organizacyjnych.

 

§ 6. Podstawą działalności Promienistych jest harcerstwo polskie.

 

§ 7. U Promienistych odbywają się w poszczególnych kółkach dwa razy tygodniowo lekcje nauki polskiej, dwutygodniowo raz pogadanki ideowo-skautingowe prowadzone przez kółkowego. Ćwiczenia i wycieczki są dobrowolne.

 

§ 8. Program pracy podany w osobnych ustawach.

 

§ 9. Promieniści zobowiązują się słowem honoru do zachowania tajemnicy i wypełnienia przyjętych obowiązków.

 

§ 10. Urzędnikiem odpowiedzialnym za całą pracę Promienistych jest naczelnik Promienistych wyznaczany przez zarząd Filomatów. Wszystkie jego zarządzenia powinny być osobiście przedłożone zarządowi. Naczelnik Promienistych winien zwołać raz w miesiącu zebranie kółkowych, w celu odebrania szczegółowych sprawozdań i omówienia wyłaniających się z pracy spraw. Referat z prac Promienistych winien być co miesiąc przedłożony całemu zarządowi.

 

§ 11. Kółkowi przeprowadzają u Promienistych podatek narodowy, zbierają go w pierwszym tygodniu miesiąca i oddają skarbnikowi Filomatów.

 

§ 12. Promieniści korzystają z biblioteki Filomatów i Filaretów bezpośrednio przez kółkowych.

 

Filareci

§ 13. Do Filaretów przechodzą Promieniści, którzy uzyskali większość oddanych głosów Filaretów i którzy zostali potwierdzeni przez wydział.

 

§ 14. Celem stopnia filareckiego jest utrwalenie podstaw narodowych i moralnych ze szczególnym podkreśleniem nauki polskiego i stopniowe przyzwyczajenie do pracy samodzielnej, a wszystko na podstawach harcerstwa polskiego.

(Uwaga: u członka lub kandydata niedochowywanie praw o abstynencji nie jest powodem do wykluczenia).

 

§ 15. Lekcje odbywają się najmniej dwa razy tygodniowo, pogadanki lub ćwiczenia raz tygodniowo w odstępach, których podział nie jest zależny od kółek.

 

§ 16. Szczegółowy plan pracy podany w osobnych ustawach.

 

§ 17. Organizacja Filaretów jest organizacją ścisłą, gdyż łączy wszystkie kółka w jedną całość. Dzieli się na trzy działy: niższy, wyższy i kółkowych. Kółkowymi mogą być tylko Filomaci, występują jednak wobec Filaretów jako przynależący ściśle do nich, podlegający tylko statutom filareckim i wydziałowi. Nie należy, o ile możności, wprowadzać coraz to innych kółkowych do Filaretów, by nie wzbudzać podejrzenia u nich, że istnieją Filomaci.

 

§ 18. Kierownikiem odpowiedzialnym są Naczelnik Filarecki i podnaczelnik, specjalnie do pomocy mają wydział, składający się z prezesa TTZ, podnaczelników na poszczególne gimnazja i Naczelnika Promienistych. Wszystkie uchwały tego wydziału winny być potwierdzone przez zarząd Filomatów.

 

§ 19. Naczelnik Filaretów: a) zwołuje raz w miesiącu zebranie kółkowych i zastępowych w celu odebrania ścisłego sprawozdania co do każdego członka, b) raz w miesiącu urządza pogadankę ideową, raz na pół roku ważne zebranie, c) może któremuś z podnaczelników oddać zastępstwo na dział niższy oraz na prowadzenie kasy i biblioteki. Uwaga: wszelkie te obowiązki obejmie w razie potrzeby podnaczelnik.

 

§ 20. Filareci korzystają z własnej biblioteki i przez swojego bibliotekarza z biblioteki filomatów. Płacą składki oznaczone przez wydział.

 

Filomaci

§ 21. Celem najwyższego stopnia Filomatów jest możliwe bezpośrednie przygotowanie do przyszłej pracy obywatelskiej, a to na podstawie dzielności i stałości charakteru i dążeń moralnych i narodowych.

§ 22. Środkami do osiągnięcia tych celów są:

a)      jak najszersze poznawanie Polski, przede wszystkim porozbiorowej, szczególnie obecnego jej położenia;

b)      systematyczne wyrabianie charakteru każdej jednostki z zachowaniem jej indywidualności.

 

§ 23. Członkiem Filomatów może być Filareta, który zdał egzamin przejściowy, otrzymał potrzebną  1/2 głosów w wydziale i 2/3 głosów u ogółu Filomatów oraz potwierdzenie zarządu.

 

§ 24. Praca i nauka u Filomatów polega na samokształceniu. Prócz tego pogłębia się wiedzę na lekcjach i kursach.

 

§ 25. Towarzystwo Filomatów dzieli się na dwa działy: niższy i wyższy. Program działu niższego obliczony na rok. (Bliższe szczegóły w osobnym programie). Po ukończeniu tego programu członek zdaje egzamin pisemny i ustny i przechodzi do działu wyższego. W dziale wyższym poznaje się w samokształceniowych kółkach literaturę, ideologię i ekonomię. Prócz kursów i lekcji winny się odbywać wycieczki, obchody i pogadanki.

 

§ 26. Skład kółek winien być przeprowadzony według równego poziomu umysłowego i wykształcenia, zresztą jest dowolny.

 

Ustrój u Filomatów

§ 27. Pracą organizacji kieruje zarząd, który składa się z prezesa, naczelnika filomackiego i filareckiego, bibliotekarza i skarbnika. Urzędników tych wybierają wszyscy czynni filomaci z wyjątkiem naczelnika filareckiego, którego wybiera nowo obrany zarząd. Kandydatury wszystkie przedstawia tylko ustępujący zarząd. Kandydować winni członkowie, którzy wszystkie egzaminy zdali, na przewodniczącego tylko członkowie starego zarządu.

 

§ 28. Zarząd jako całość kieruje pracą organizacji, tj. wszystkich trzech stopni i jest dlatego za nią odpowiedzialny. Musi przestrzegać, aby poszczególni urzędnicy wypełniali jego zlecenia dokładnie i aby praca była prowadzona w myśl ustaw. Najwyższym i najważniejszym obowiązkiem jest przestrzeganie, aby duch organizacji panował silny, zdrowy i celowy. Zarząd winien zawsze występować jako jedna całość i dlatego nie wolno urzędnikom łamać solidarności zarządowej. Zarząd zbiera się na żądanie prezesa lub 1/3 urzędników. Uchwały przechodzą większością głosów i są zasadniczo tajne.

 

§ 29. Zarząd (jego prawa i obowiązki) jako całość zarządza wszystkimi sprawami organizacyjnymi:

a)      Rozpatruje sprawy bieżące.

b)      Daje przewodniczącemu zlecenia, odbiera co kwartał ogólne, co miesiąc szczególne sprawozdanie z pracy każdego urzędnika.

c)      Ma prawo każdego nieodpowiedzialnego urzędnika każdego czasu złożyć z urzędu.

d)      Potwierdza lub odrzuca uchwały wydziału Filaretów, zostawiając im możliwość przedstawienia sprawy po upływie miesiąca.

e)      Wybiera ze swego grona dwóch członków w celu przeprowadzenia rewizji kasy i biblioteki.

f)        Potwierdza lub odrzuca kółkowych i zastępowych proponowanych przez naczelników.

g)      Zatwierdza komisję egzaminacyjną.

h)      Ma prawo członka z pracy na pewien czas lub na zawsze zwolnić.

i)        Ma prawo w razie niebezpieczeństwa zarządzić środki ostrożności lub pracę na pewien czas zawiesić. Przepisy zachowują wtedy jednak swą władzę.

j)        Przedkłada projekty zmiany ustaw walnemu zebraniu.

k)      Ma prawo przeprowadzić u każdego członka rewizję, czy dana jednostka zachowuje środki ostrożności.

l)        Ma prawo samouzupełnienia się przez powołanie najwyżej dwóch nowych urzędników, na miejsce ustępujących.

Uwaga: Rozporządzenie zarządu mające charakter statutowy, a wydane w czasie półrocza, mają moc prawa aż do przyszłego walnego zebrania.

 

Poszczególni urzędnicy

§ 30. Przewodniczący:

a)      reprezentuje organizację na zewnątrz, łączy wszystkie trzy stopnie i czuwa nad całą pracą.

b)      Pracuje samodzielnie, lecz w porozumieniu z zarządem i o przebiegu pracy musi zarząd jak najdokładniej informować. Ma specjalny obowiązek przestrzegania, aby praca prosperowała w myśl ustaw i wedle ogółu. Tylko on przyjmuje w obecności najmniej dwóch członków zarządu przysięgę od nowych członków.

c)      Odbiera od Filomatów i przedstawia zarządowi zażalenia, skargi, prośby, usprawiedliwienia i nowe projekty. Ma prawo każdego czasu rewidować działalność poszczególnych urzędników. Tylko on prowadzi korespondencję organizacji. Musi być o wszystkim, co się w organizacji dzieje, jak najdokładniej informowany.

 

§ 31. Naczelnik Filomatów (wybierany przez ogół) kieruje pracą oświatową u Filomatów:

a)      Czuwa nad obecnością i udziałem w pracy każdego członka.

b)      Kieruje pogadankami ideowymi.

c)      Przewodniczy przy egzaminach filomackich.

 

§ 32. Naczelnik Filaretów: (proponowany przez stary, a potwierdzony przez nowy zarząd) kieruje organizacją Filaretów:

a)      Przedkłada zarządowi wszystkie sprawy filareckie.

b)      Proponuje wydział i kółkowych i zastępowych.

c)      Przewodniczy przy egzaminach filareckich.

Uwaga: w razie potrzeby stosują się wszystkie powyższe punkty do podnaczelnika filareckiego.

 

§ 33. Bibliotekarz: (obrany przez ogół) utrzymuje bibliotekę w porządku.

a)      Wypożycza wszystkim Filomatom książki bezpośrednio, a Filaretom przez ich bibliotekarza.

b)      Prowadzi katalogi i statystyki.

c)      Wskazuje braki i proponuje zakup nowych dzieł.

d)      Odbiera od członków propozycje co do zakupu książek i przedkłada je zarządowi.

e)      Może sobie za zgodą zarządu obrać pomocnika, za którego odpowiada.

 

§ 34. Skarbnik: (wybrany przez ogół) zarządza skarbem organizacji.

a)      Odbiera od członków składki wyznaczone przez zarząd i miesięczne zbiory Filaretów.

b)      Prowadzi książki i statystyki.

c)      Nie ma prawa samowolnie zwolnić kogoś ze składki.

d)      Podlega nagłym rewizjom ze strony zarządu.

 

§ 35. Komisja egzaminacyjna:

A.     Filomacka komisja egzaminacyjna składa się z prezesa, naczelnika Filomatów, jednego członka działu wyższego i kółkowego; przewodniczy naczelnik Filomatów.

B.     Filarecka komisja egzaminacyjna składa się z prezesa, naczelnika Filaretów i kółkowego. Przewodniczy naczelnik Filaretów.

 

§ 36. Walne zebranie zwołuje prezesa w imieniu zarządu. Walne zebranie :

a)      Odbiera od urzędników sprawozdania i wypowiada się o nich.

b)      Wybiera zwykłą większością głosów nowy zarząd, z wyjątkiem naczelnika Filaretów.

c)      Głosuje na nowych członków.

d)      Potwierdza 2/3 głosów zmianę statutów proponowaną przez Zarząd.

e)      Podaje wnioski.

 

§ 37. Walne zebranie winno się odbyć co pół roku; jeżeli warunki na zwołanie walnego zebrania nie pozwolą, stary zarząd ma prawo walnego zebrania.

 

§ 38. Poszczególni członkowie

Przed złożeniem przysięgi tłumaczy się nowo wstępującym cel i środki TTZ za poprzednim oddaniem słowa honoru, że w razie niewstąpienia tajemnicy dochowa.

Przysięga

§ 39. Przysięga brzmi: „Ja, N. N., wstępując do organizacji Filomackiej Towarzystwa Tomasza Zana, przysięgam na Boga, Ojczyznę i honor Polaka, że wszystkie sprawy organizacji w najgłębszej zachowam tajemnicy, że szczerym dążeniem przyczynię się, aby się wychować na dzielnego obywatela- żołnierza Polaka, przez ciągłą, niestrudzoną pracę samokształceniową duchową i cielesną. Tak mi dopomóż Bóg!”

 

§ 40. Zasadniczymi obowiązkami członka wobec organizacji jest karność i konspiracja.

 

§ 41. Karność.

Każdy członek organizacji zobowiązany jest do bezwzględnego posłuszeństwa wobec przełożonego w sprawach organizacyjnych. Przełożonymi są: kółkowi i urzędnicy. Posłuszeństwo wobec kółkowego odnosi się do pracy w kółku, wobec urzędników rozciąga się na całą pracę.

a)      Posłuszeństwo jest bezwzględne. Skargi i zażalenia przedkłada się zarządowi, lecz po spełnieniu rozkazu.

b)      Pogadanki są tak samo jak lekcje obowiązkowe.

c)      członek winien się sam dowiedzieć, gdzie i kiedy lekcja, kurs, pogadanka się odbywa. Nieświadomość tego nie jest dostatecznym uniewinnieniem.

d)      O ile kto na lekcję lub pogadankę przybyć nie może, winien przed tym władzę swą uwiadomić i pozwolenie uzyskać. W nadzwyczajnych wypadkach jest zobowiązany w przeciągu następnego dnia swą nieobecność uniewinnić.

 

§ 42. Konspiracja.

a)      Nie wolno rozmawiać o organizacji w obrębie murów szkolnych i na miejscach publicznych.

b)      Nie wolno na podwórzach gimnazjalnych stawać w większych grupach.

c)      Nie wolno posiadać jakichkolwiek spisów członków, nawet nie członków kółka. Należy niszczyć wszelkie cenzurowane prace.

d)      Nie wolno rozmawiać lub wspominać o organizacji wobec ludzi poza nią stojących, nawet nie wobec tych, którzy w niej byli. Prawo to ma jedynie przewodniczący.

e)      Nie wolno rozmawiać o organizacji z ludźmi z innych gniazd.

f)        Na wszelkie zebrania i lekcje należy się schodzić nie więcej niż w trójkę. Przed domem lub na schodach zatrzymywać się nie wolno.

g)      Zachowanie się przed i po lekcji, pogadance itd. winno być ciche i spokojne.

h)      Palenie tytoniu wzbronione, jeśli nie ma na to specjalnego zezwolenia obecnego urzędnika.

 

§ 43. Członkowie są dalej zobowiązani:

a)    Do posiadania własnych podręczników.

b)    Do regularnego uiszczania składek.

c)    Do natychmiastowego powiadomienia prezesa w razie dowiedzenia się o niebezpieczeństwie grożącym Towarzystwu i to nie mówiąc o tym z nikim innym.

 

§ 44. Członek ma prawo:

a)      Do korzystania z biblioteki oraz wszystkich udogodnień zdobytych przez Towarzystwo.

b)      Przedkładać wnioski o uwolnienie z pracy, składek itd. oraz inne prośby i projekty na ręce prezesa.

c)      Zgłaszać się do wykładów, deklamacji na obchodach itd.

 

§ 45. Członkowi nie wolno:

a)      Wstąpić do jakiejkolwiek innej organizacji bez wyraźnego zezwolenia zarządu.

b)      należeć do związków i klubów niemieckich.

c)      Urządzać w organizacji jakiejkolwiek agresji.

d)      Zamieszczać w korespondencji jakiekolwiek wzmianki o organizacji.

 

§ 46. Członkowi TTZ nie wolno wstąpić na ochotnika do armii austriackiej lub niemieckiej. Kto bez lub przeciw zakazowi wstępuje, naraża się na utratę czci. Prośbę o zezwolenie wstąpienia należy zarządowi podać pisemnie.

 

§ 47. Po ukończeniu lub po wystąpieniu z gimnazjum jednostka nie przestaje być członkiem TTZ. Zwolnić może się dopiero po ukończeniu programu. Jednostka, która ukończyła program, a w gimnazjum jeszcze się znajduje, winna pracować jako kółkowy lub urzędnik.

 

§ 48. Nieobowiązkowi członkowie podlegają karom:

a)      Porządkowym, wyznaczonym przez kółkowego lub urzędnika. Członek tutaj ma prawo zażalenia się przed zarządem.

b)      Moralnym, wyznaczonym przez zarząd. Członek winien tutaj być jednak przed tym osobiście przed zarząd stawiony. Karami takimi są:

1.      nagana przed zarządem,

2.      nagana publiczna,

3.      utrata praw honorowych,

4.      wykluczenie,

5.      bojkot,

6.      wykluczenie cum infamia.